پرورش ماهی
ازلحاظ دمایی ماهیان به دوگروه کلی تقسیم میشوند:
۱- ماهیان گرم آبی مانند کپور ماهیان 2- ماهیان سرد آبی مانند قزلآلا
ماهی قزلآلای رنگین کمان یک ماهی تجاری است. وزن این ماهی به حدود ۳-۲ کیلوگرم میرسد و دارای گوشت کم تیغ و لذیذ و عامه پسند است.
از آنجا که پرورش قزل آلا در کشور ما متداول است به توضیح بیشتری در مورد این ماهی میپردازیم.
منابع آبی در پرورش قزلآلا:
۱- چشمه ها ۲- نهرها و رود خانه ها ۳- آب دریاچهها وسدها ۴- آب های زیرزمینی
چشمه ها
مزایا:
- میزان آب یکنواخت و خنک
- بدون آلودگی
- با حرارتی تقریباً ثابت در تمام فصول سال
- در اغلب موارد بدون یخبندان های زمستانی
- بدون کدورت در فصل بارندگی
معایب:
- میزان گازهای محلول در آب از قبیل ازت و سایر گازهای فوق اشباع مثلا اکسیژن، دی اکسید کربن و غیر همیتواند موجب بیماری حباب گازی در ماهیان شود.
- چشمه ها نسبت به آبهای جاری اکسیژن کمتر و دی اکسید کربن بیشتری را دارند.
نهرها و رودخانه ها
مزایا:
- عدم وجود آهن محلول در آب
- اکسیژن محلول اشباع
معایب:
- وجود سیلابهای فصلی و گل آلودگی
- نوسانات حرارتی زیاد
- نوسانات دبی آب
آب دریاچه ها و سدها
آبهای زیرزمینی
خصوصیات تقریباً مشترکی با چشمه ها دارند.
مزایا:
- یکنواختی درجه حرارت
- بدون آلودگیها
- بدون انگلها
معایب:
- میزان بالای آهن محلول
- اکسیژن محلول کم
- دی اکسید کربن فراوان، که باید بوسیله پمپاژ و هوا دهی این مشکلات را برطرف کرد. اینگونه آب ها برای استفاده در سیستم های آبی بسته ایده آل میباشند.
انواع سیستمهای پرورش ماهی قزل آلا
- سیستم جاری
- سیستم برگشتی جزئی
- سیستم برگشتی کامل
حوضچه های پرورش قزل آلا
در ایران بیشتر سیستمهای جاری مورد استفاده قرار گرفته اند و آب در حوضچه های پرورش ماهی
از یک سمت وارد و از سمت دیگر خارج شده و به رودخانه وارد میشود. با توجه به کمبود منابع آبی در کشور،
این شیوه پرورش محدود به مکانهای کوهستانی با میزان جریان آب زیاد است. برای کاهش مصرف آب
میتوان بخشی از آب خروجی را دوباره به حوضچه برگشت داد اما با توجه به آلودگی این آب در خروجی،
باید ابتدا آن را با شیوهای مناسب تصفیه کرد. استفاده از ازن راهی برای تصفیه آب برگشتی است که مزایای فراوانی دارد
که در ادامه به آنها اشاره میشود.
علاوه براین سیستم ها، سیستم برگشتی کامل نیز در جهان مورد استقبال است که در آن نیز نیاز به تصفیه آب برای برگشت دادن مهم است. تجارب جهانی نتایج مثبتی از اعمال ازن در این بخش را نشان میدهد.
کاربرد ازن در پرورش آبزیان
ازن دو کاربرد مهم تصفیه کنندگی و بهبود کیفیت آب را در پرورش آبزیان دارد.
ازن به منظور غیرفعال سازی عوامل بیماری زا برای ماهی، اکسید کردن پسماند ارگانیک( شامل رنگ) و نیتریت،
به آب های سیستم پرورش ماهی افزوده میشود. ازن مزایایی دارد از جمله:
کاهش فعالیت میکروبی در آب به دلیل اکسیدکنندگی بالای ازن
افزایش نرخ بقای ماهی و دیگر آبزیان همچون میگو
·بهبود ته نشینی و جداسازی مواد جامد
از بین بردن ترکیبات ارگانیک حل شده در آب
کاهش رنگ
دفع نیتروژن نیتریت( مادهای سمی برای بیشتر ماهی ها)
دفع جلبک و نمونه های دیگر موجودات ریز شناور در سطح آب
دفع بو و مزه
نیاز کمتر به تصفیه های شیمیایی
نرخ سریع واکنش
نرخ سریعتر رشد
غلظت مناسب ازن برای ماهی ها
اگرچه ازن محصول جانبی خطرناکی ایجاد نمیکند ولی اگر ازن زیادی در آب تزریق شود، ممکن است برای ماهی ها مضر باشد، بنابراین تعیین غلظت مناسب ازن برای داشتن فواید فوق و مضر نبودن برای آبزیان، امری مهم میباشد.
مقایسه ازن با دیگر مواد شیمیایی بکار رفته در تصفیه آب پرورش آبزیان مانند کلر و پرسیدین
- مواد شیمیایی مانند کلر در بدن آبزیان باقی میمانند.
- ازن محصول جانبی مضر ندارد و محصول نهاییاش اکسیژن است که برای افزایش DOآب مناسب است.
- ازن مانند مواد شیمیایی دیگر نیاز به ذخیره سازی ندارد و در محل تولید میشود.
نتایج کاربرد ازن در پرورش ماهی قزل آلا
تاثیر ازن بر رشد ماهی
تاثیر ازن بر افزایش وزن ماهی بسیار قابل توجه است
تاثیر ازن بر کاهش مرگ و میر ماهی
علاوه بر افزایش رشد ماهی،
تاثیر ازن بر کاهش مرگ و میر ماهی
تاثیر ازن بر کاهش مرگ و میر ماهیهمین دو عامل موجب افزایش در سودآوری واحد پرورش ماهی میشوند.
کاربرد ازن در نگهداری و بسته بندی ماهی
علاوه بر پرورش آبزیان، از ازن می توان در مرحله بعد از پرورش نیز بهره جست.
از گاز ازن میتوان در صنایع مختلفی نظیر صنایع گوشتی، صنایع شیلاتی، غلات، سردخانههای میوه جات و سبزیجات و بسته بندی
مواد غذایی استفاده نمود. گاز ازن رامیتوان جهت کاهش بار میکروبی محصولات شیلاتی و بهبود وضعیت ایمنی محصولات،
استفاده در نظافت و گند زدایی و شستشوی وسایل و تجهیزات، تصفیه ضایعات فرآوردههای شیلاتی استفاده نمود
گاز ازن میتواند با کاهش موادی نظیر تری متیل آمینسبب بهبود خواص حسی وبهبود رنگ گوشت ماهی گردد.
کاربرد ازن در این بخش فواید زیر را در پی دارد:
- کاهش میزان میکروب در سطح ماهی
- افزایش زمان مجاز نگهداری[۱]
- بهبود کیفیت ماهی
- کنترل بو
تحقیقات متعددی نشان میدهد که ازن در سیستمهای مدار‌بسته پرورش ماهی منجر‌به افزایش تولید و نرخ زنـده مانی میشود.
در این سیستـم‌ها بار مواد آلی معمولا متمایل به افزایش هستنـد و در تانک‌های ماهی این مسئـله خطر آلودگی و نفـوذ باکتــری‌ها،
قـارچ‌ها و ویـروس‌ها را افــزایش میدهد. یـک روش ایـده‌آل برای ضدعفونـی آب استخرهای پرورش ماهـی، استفاده از ازن در تانـک تماس،
پیش از استفاده است. ازن شدیدا خاصیت ضـد باکتریایـی و ضد ویروسی دارد و بر عکس سایر عوامل ضدعفونی،
هیچ اثر جـانبی‌ای را بر جـای نمـی‌گذارد. جهـت رسیدن به حداکثر تولید در ابتدا، آب ورودی بـه استخـر‌های تخـم‌گشـایی
باید کاملا از آلاینـده‌ها، میکروارگانیسم‌های آسیب زننده به ذخیره ماهی، عاری شده باشد. ازن به دلیل قابلیت اکسیدکنندگی بـالا
و سرعت واکنش بالا و اثرات جانبی پایین بسیار مورد توجه است.
از آنجا که بسیاری از آلاینده‌های موجـود در آب آبـزی‌پـروری به راحتـی اکسید می‌شـوند،
ازن در این مورد چه از نظر حذف مواد جامد و چه از نظر کاهش نیتریت و مولکـول‌های غیرقــابل تجزیه آلــی،
اهمیـت بسیـار زیادی پیـدا می‌کند. ازن همچنیــن قـادر به غیرفعــال کردن بسیاری از میکروارگانیسم‌های موجـود در آب است.
کاهـش میکروب‌هـا برای به حداقـل رساندن ریسک بیمـاری از طریق منابــع تـامیـن آب استخرها، جلوگیری از گسترش پاتوژن‌ها
و همچنیــن از بین بردن میــکروفلــورهای مورد تقاضــای تمام سیستمهای آب مدار بستـه است. از آنجا که ازن سـرعـت واکنش سریعی دارد
و همچنین اثرات جانبی ناشی از واکنش‌کمـی را تــولید می‌کنـد
و همچنیـن به عنـوان یک محصـول نهـایی در واکنش‌ها، اکسیژن تــولیـد می‌کند،
پتانسیل فوق‌العاده‌ای برای صنعت آبزی‌پروری دارد.
